Selamat pagi. Nama aku Sechland Nan Anak Lalang. Aku berbangsa Iban. Aku berasal ari Marudiek, Baram Serawek. Detok e keduonye main asal ulih dipadah aku ngan kitak hanya main asal gendang papat.Gendang papat tok nang dilakukan maya perayaan Gawai lah. Mayuh urang tuai ngaw main tok detok urang kak nembiak main taitok lah awek ku taitok nak pupus lah pemainan utai ketok.Gendang papat ni dia limak ekok yang main, enam ekok yang main dalam limak ekok kemain nya setiap urang nya yang putiwen nya lain lain.Tiwen yang lain-lain macam betimbal lepas seorang. Seorang lagi buat satu bunyi seorang lagi buat satu bunyi cam tu lah istilah nya. Bila seorang memulakan dia ada satu tune lain.Seorang seorang seorang pas tu dia akan digabungkan menjadi satu bunyi. Tapi mengikut adat ini sesiapa yang tersalah tune tersebut akan minum. Minuman itu adalah tuak macam tu.Sebelum gendang papat dimulakan mereka urang tua akan tabor satu dia macam popcorn tu. Beras yang digoreng sepada keluwar tu dia akan ditabor lah. Setiap wikor yang main tu baru benda ini bermula. Dia tidak menggunakan upacara miring sebab dia macam satu permainan yang dilakukan sekarang lah, sampai sekarang. 

 Maya keliak bisik siku mensia bebansa iban betemu ke ukui dua ekor laki bini lebuh nya sesat kat kampung puai. Ngadi medah ukui ke laki tu lapar serta ukui ke induk terliah bah kaki liah ukui ke laki tuk tadi ngai jauh dari ukui ke induk tuk. Laban ngembuan ati sinu liak mensia tuk tadi ngemai ukui dua ekor laki bini pulai ke rumah panjai.latai pak rumah panjai liak mensia tok ngintu lakar penyinu enggau dua ekor kuih tok tadi alu diberi ia pernama jadi ukui ke induk diberik nama nawi  enggau laki ukui diberik nama ijih. Poh pun ari tok meh hidai ke iban ke lebih lagi bisik pengumuan ukui sampai ke saritok. Keno cerita en seratuai tok kalak di si iniang aki berindih ukui tok neh penampang umur kitai mensia dipanjai. Pulai gai cerita tadi dia kira setahun nawih enggau ijih ngai misah ari tuan nya mensia tadi unjung seduai ya nitih kini penonggak jalai tuan seduai nya. Yau bisik dua tahun petenggang bulan tahun sitik dok yak bak mensia alu pumai diakseduai ukui tu nitih ke tuan ngau bini tuan seduai bermalam bak langkau umai malah yalaban kat niaga benih padi tadi ari tempang burung ngau disungkur jani tadi. Njadi nak Mukai Mukai ke lemai ari tuan ya laki tak luput endak ngala.

Naga Gunung KinabalauCerita nopo diti nga ot cerita dot berkenaan dot haro tiiso naga do hilo timpak dot Gʊnung Kinabalu.[tʃərita nəpə diti ŋa ət tʃərita dət bərkənaˈan dət harə tisə naɡa də hilə timpak dət ɡʊnʊŋ kinabalʊ]Jadi, cerita nopo diti nga anam ratus taun dit pogulu.[dʒadi tʃərita nəpə diti ŋa anam ratʊs taʊn  dit pəɡʊlʊ]Kotumbayaan dot tulun do Dusun dot haro iso naga dot hilo id sawat dot Gunung Kinabalu dot mamajaga dot Butia’.[kətʊmbajaˈan dət tʊlʊn dət dʊsʊn dət harə isə naɡa dət hilə id sawat dət ɡʊnʊŋ kinabalʊ dət mamadʒaɡa dət bʊtia]Butia’ kaa nopo diti nga it Batu Gemala matu.[bʊtia ka nəpə diti ŋa it batʊ ɡəmala matʊ]Jadi tersebar dii kaaka iti cerita kumaa suai tampat miagal dot hilo id Vietnam miagal hilo id Malaya, hilo Indonesia, om kaaka hilo Thailand matu.[dʒadi tərsɛbar di kaka iti dʒadi kʊma sʊai tampat miagal dət hilə id viɛtˈnɑm miaɡal hilə id malaja hilə indoniʃia əm kaka hilə tailən matʊ]Jadi insan tadau nokorikot dii ti cerita ti giisom hilo id China.[ʤadi insan tadaʊ nəkərikət di ti ʧerita ti gisəm hilə id ʧaina]Jadi musim nopo diiri nga jaman dot Dinasti Ming.[ʤadi mʊsim nəpə diri ŋa ʤaman dət dinasti miŋ]Jadi bila nokorongou ii Maharaja Ming dot waro iso ot naga dot mitamong dot, mamajaga do Butia’ id timpak do Gunung Kinabalu, suhuo dih dau ot bala tentera dau dot mongoi hilo id Gunung Kinabalu dot mongoi pogihum om manganu dit Butia’ hilo id sawat dot gunung. [ʤadi bila nəkərəŋəʊ i maharaʤa miŋ dət warə isə ət naɡa dət mitaməŋ dət mamaʤaga də bʊtia id timpak də gʊnʊŋ kinabalʊ sʊhʊə di daʊ ət bala təntəra daʊ dət məngəi hilə id gʊnʊŋ kinabalʊ dət məngəi pəgihʊm əm maŋanʊ dit bʊtia hilə id sawat dət gʊnʊŋ]Jadi id suang dot perjalanan dit bala tentera dot maharaja Ming diiri nokojumpa yolo dot tiiso ot tondu molohing noh id tanga’d talun.[ʤadi id sʊaŋ dət pərʤalanan dit bala təntəra dət maharaʤa miŋ diri nəkəjʊmpa yələ dət tisə ət təndʊ mələhiŋ nə id taŋad talʊn]Jadi, pongudio dii kaaka id tentera kumaa dit tondu dit molohing noh nung haro kopio ot naga do hilo timpak do gunung.[ʤadi pəŋʊdiə di kaka id təntəra kʊma dit təndʊ dit mələhiŋ nə nʊŋ harə kəpiə ət naɡa də hilə timpak də gʊnʊŋ]Jadi boros kaa dilo tondu “ Inggaa moti ot naga hilo timpak do gunung”.[ʤadi bərəs ka dilə təndʊ iŋga məti ət naɡa hilə timpak də gʊnʊŋ]Nga, au notumbayaan it bala tentera dot cerita dot tinggaa naga melainkan dot potilombuson nopo diolo kapanauh-panauhan diolo dot mindakod dih gunung dot manganu dit Butia’.[ŋa aʊ nətʊmbajaˈan it bala təntəra dət ʧerita dət tiŋgaˈa naɡa məlainkan dət pətiləmbʊsan nəpə diələ kapanaʊ panaʊan diələ dət mindakəd di gʊnʊŋ dət maŋanʊ dit bʊtia]Jadi id duang diiri dot perjalanan diolo dot mindakod, ogumu dih it anggota-anggota askar dot acedra nodih.[ʤadi id dʊaŋ diri dət pərʤalanan diələ dət mindakəd əgʊmʊ di it aŋgota aŋgota askar dət aʧedra nədi]Om waro nodih kotongkihal om cedra.[əm warə nədi kətəŋkihal əm ʧedra]Om waro nodih ot aratu tembus dot kagarab dot hiri idi gaung om apatai.[əm warə nədi ət aratʊ təmbʊs dət kaɡarab dət hiri idi gaʊŋ əm apatai]Jadi haro dit pertelingkahan diantara dit tentera dih.[ʤadi harə dit pərtəliŋkahan diantara dit təntəra di]waro diiri dot auu mangakun dot tumilombus moi pogihum dit naga, om waro nodii ot au sotuju suai ko potilombusan dot moi pogihum.[warə diri dət aʊ maŋakʊn dət tʊmiləmbʊs məi pəgihʊm dit naɡa əm warə nədi ət aʊ sətʊjʊ sʊai kə pətilʊmbʊsan dət məi pəgihʊm]Jadi tercetus dih iso ot pergaduhan di antara kalangan diolo.[ʤadi tərʧetʊs di isə ət pərɡadʊhan di antara kalaŋan diələ]Jadi ogumu di o napatai, it tentera sebap nga ot haaro dih o pertumpahan darah di kalangan diolo sondiri.[ʤadi əgʊmʊ di ə napatai it təntəra səbab ŋa ət harə di ə pərtʊmpahan darah di kalaŋan diələ səndiri]Jadi bila dih do tingkod dit pertelingkahan diolo dih, pioduhan diolo dih.[ʤadi bila di də tiŋkəd dit pərtəliŋkahan diələ di piədʊhan diələ di]sebagian nopo dit tentera nga minuli no hilo China[səbahaɡian nəpə dit təntəra ŋa minʊli nə hilə ʧaina]Nga naanu diolo ot tiiso ot wudut dot bahawa it sebagian nopo dit tentera dit inggino bersama-sama diolo nga naawi napatai dot minaan di naga kaa dih padahal iri nopo dih wokon dit au napatai nga tuminindohoi hilo tapak kaki dit hilo kawasan do Gunung Kinabalu.[ŋa nanʊ diələ ət tisə ət wʊdʊt dət bahawa it səbaɡian nəpə dit təntəra dit iŋginə bərsama sama diələ ŋa nawi napatai dət minan di naɡa ka di padahal iri nəpə di wəkən dit aʊ napatai ŋa tʊminindəhəi hilə tapak kaki dit hilə kawasan də gʊnʊŋ kinabalʊ]Jadi, itii no tu kotumbayaan nopo dih dot gisom do baino nga mungkin dot sebahagian nopo dot keturunan dot Dusun diti nga sebenarnya mantad hilo id China.[ʤadi iti nə tʊ kətʊmbajaˈan nəpə di dət gisəm də bainə ŋa mʊŋkin dət səbahagian nəpə dət kətʊrʊnan dət dʊsʊn diti ŋa səbənarɲa mantad hilə id ʧaina]     

Gergasi Gayo NakanCerita kumoduo diti berkenaan nogi dot Gunung Kinabalu pertama haro iri kepercayaan do tulun do dusun digulu po dot haro dot waro tiiso ot rogon tagayo okon ko rogon nga it gergasi dot poingion dot hilo id guas dot Gunung Kinabalu.[tʃɘrita kʊmədʊə diti bɘrkɘnaˈan nəgi dət gʊnʊŋ kinabalʊ pɘrtama harə iri kɘpɘrtʃajaˈan də tʊlʊn dɘ dʊsʊn digʊlʊ pə dɘt harə dɘt wɘrə tisə ət rəgən tagajə əkən kə rəgən ŋɘ gərgasi dət poiŋiɘn dɘt hilɘ id gʊas dət gʊnʊŋ kinabalʊ]Jadi ngaran nopo diti gergsi nga ie Gayo Nakan. [dʒadi ŋaran nəpə diti gərgasi ŋa ie gajə nakan]Jadi ie Gayo Nakan nopo diti nga, nopomurait nopo di Gayo Nakan diti nga, Gergasi nga kororosi dot tulun do Dusun kaa dih dit Gayo Nakan nga suhuo noh dau iri kaa tulun do Dusun dot posodia dot takanon kumaa dau dot monikid tadau.[dʒadi ie gayə nakan nəpə diti ŋa nəpəmʊrait nəpə di gajə nakan diti ŋa, gərgasi ŋa kərərəsi dɘt tʊlʊn də dʊsʊn ka di dit gajɘ nakan ŋa sʊhʊə nə daʊ iri ka tʊlʊn də dʊsʊn dət pəsədia dət takanən kʊma daʊ dət mənikid tadaʊ]Jadi maan nopo dih tulun do Dusun ponuho ot nuunu nopo sinuhu dit Gayo Nakan.[dʒadi man nəpə di tʊlʊn də dʊsʊn pənʊhə ət nʊnʊ nəpə sinʊhʊ dit gajə nakan Roitan diiri diolo iri gergasi dot raja diolo. [rəitan diri diələ iri gərgasi dət radʒa diələ]Sundung dot alaid nodi, au diiri kasanggup nodih ngawi iri tulun do Dusun dot posodia dot takanon kumaa dih gergasi daalan dot agayo kopio taakan.[sʊndʊŋ dɘt alaid nədi aʊ diri kɘsaŋgʊp nədi ŋawi iri tʊlʊn də dʊsʊn dət pəsədia dət takanən kʊma di gərgasi dalan dɘt agajo kəpiə takan]Korongou nodii kaaka iri gergasi dot boros-boros dit tulun ngawi nga rasa bersimpati nodi tiino om pokiowit nodi tiino hilo id timpak dot Gunung Kinabalu.[kərəŋəʊ nədi kaka iri gərgasi dət bərəs bərəs dit tʊlʊn ŋɘwi ŋa rasa bərsimpati nədi tinə əm pəkiəwit nədi tinə hilə id timpak dət gʊnʊŋ kinabalʊ]Osonong nogi dih maan dikoyu polosodo oku hilo id Gunung Kinabalu diino kaa dih gergasi.[əsənəŋ nəgi di man dikəjʊ pələsədə əkʊ hilə id gʊnʊŋ kinabalʊ dinə ka di gərgasi]wito nodiih ngawi dit tulun do Dusun irii gergasi hilo timpak dot Gunung Kinabalu.[witə nədi ŋawi dit tʊlʊn də dʊsʊn iri gərgasi hilə timpak dɘt gʊnʊŋ kinabalʊ]Korikot nodi om ukado noh diolo ot tana’ dot tionon dot polosod diiri gergasi.[kərikət nədi əm ʊkadə nə diələ ət tana dɘt tiənən dət pələsəd diri gərgasi]Sontok no diolo dot momiluang do tana’ nga aro nogi watu tokodou om ingka’ anu diiri yiolo dot momiluang.[səntək nə diələ dət məmilʊaŋ də tana ŋa arə nəgi watʊ təkədəʊ əm iŋka anʊ diri jiələ dət məmilʊaŋ]Jadi, putus asa diiri yolo. [dʒadi, pʊtʊs asa diri jələ]Kaa dih dot gergasi om “osonong nogi noh dot gunaon ku ot kuasa sakti ku diti”.[ka di dət gərgasi əm əsənəŋ nəgi nəh dət gʊnaən kʊ ət kʊasa sakti kʊ diti]Nga sebelum nopo dot luminosod ie Gayo Nakan nga poboroso po dau ie tulun ngawi do Dusun. [ŋa səbəlʊm nəpə dət lʊminəsəd iə gajə nakan ŋa pəbərəaə pə daʊ iə tʊlʊn ŋawi də dʊsʊn]Kaa dau nopo nga “ sonong nogi noh dot ubaon dikoyu kowo-woyoon dikoyu dit osinang dot aala om au ogirot ot ginawo dot momonsoi dot nuunu nopo karaja.[ka daʊ nəpə ŋa sənəŋ nəgi nə dət ʊbaən dikəjʊ kəwə wəjən dikəjʊ dit əsinaŋ dət ala əm aʊ əgirət ət ginawə dət məmənsəi dət nʊnʊ nəpə karadʒa]Nga maan ku kasari tulungo ikoyu do haro noh kosusahan.[ŋa man kʊ kasari tʊlʊŋə ikəjʊ də harə nə kəsʊsahan]Jadi bila dirii dot nokorongou it tulun om kopuriman nodii yolo dot asala.[dʒadi bila diri dət nəkərəŋəʊ it tʊlʊn əm kəpʊriman nədi jələ dət asala]Jadi berjanji dih yolo dot momonsoi dot iso pogondian dot hiiri kulam doros dot nuluw.[dʒadi berdʒandʒi di jələ dət məmənsəi dət isə pəgəndian dət hiri kʊlam dərəs dət nʊlʊ]Om waro diri sorita kawagu do tiiso nga, kotumbayaan nopo tulun do Dusun nga hilo nopo do timpak do Gunung Kinabalu nga tionon do roh-roh dot nenek moyang.[əm waro diri sərita kawagʊ də tisə ŋa kətʊmbajan nəpə tʊlʊn də dʊsʊn ŋa hilə nəpə də timpak də gʊnʊŋ kinabalʊ ŋa tiənən də rɔh rɔh dət nɛnɛk mɔjaŋ]Apatai nopo noh mantad id pomogunan nga hilo nendeh ot tionon dot roh nenek moyang id timpak dot Gunung Kinabalu.[apatai nəpə nə mantad id pəməgʊnan ŋa hilə nəndə ət tiənən dət rɔh nɛnɛk mɔjaŋ id timpak dət gʊnʊŋ kinabalʊ]Om kotumbayaan ngawi dot bobolian dot waig waig dit haro hilo ngawi nga mio dot podsuan dot mongidu it nasib tara’at.[əm kətʊmbajan ŋawi dət bəbəlian dət waig waig dit harə hilə ŋawi ŋa miə dət pədsʊan dət məŋidʊ it nasib tarat]Om omilo ngawi inumon iri waig sebagai dot tubat dot isai-isai nopo tulun sumakit.[əm əmilə ŋawi inʊmən iri waig səbagai dət tʊbət dət isai isai nəpə tʊlʊn sʊmakit]     

Rampanau [ramˈpanaʊ] Rampanau nopo diti nga iiso sukan tradisi dot tulun dot Dusun. [ramˈpanaʊ nəpə diti ŋa iso sukan tradisi dot tʊlʊn dot dʊsʊn] Okon ko id sukan kopio nga it untuk dot suka-suka noh tanganak-tanganak do Dusun dot asanangan dot mamain diti pomoinan. [əkən kə id sʊkan kopiə ŋa it ʊntʊk dot sʊka sʊka noh taŋanak taŋanak do dʊsʊn dot asanaŋan dot mamain diti pəməinan] Rampanau nopo diti nga duo ot watang dot poring dit maan iduo ngawi iiri raan. [ramˈpanaʊ nəpə diti ŋa duə ət wataŋ dət pəriŋ dit man idʊo ŋawi iri ra’an]  Konoruon nopo dot poring dot iiso nga turu ko’ walu hakod om haro giisom dot hopod. [kənəruən nəpə dot pəring isə ŋa tʊrʊ kə walʊ hakəd əm harə gisəm dət həpəd] Jadi, cara nopo diti nga waro duo poring dot putulon om kogoyoon nopo dirii poring nga miagal po dot longon. [dƷadi, tʃara nəpə diti ŋa warə duə pəring dət pʊtʊlən əm kəgəyə’ən nəpə diri pəriŋ ŋa miagal pə dət ləŋən. It koowit po isai nopo ot tumimpak. [it kə’əwit pə isai nəpə ət tʊmimpak] Om iduon nuu noh ngawii ii raan do poring kecuali dit hiilo soriba.[əm idʊən nʊ nə ŋawi i ra’an də pəriŋ kətʃuali dit hilə səriba] Jadi soira kosodia iri duo poring diiri,haro nendeh it tukad do raan dot timpakon nuh. [dƷadi səira kəsədia iri duə pəring diri harə nəndə it tʊkad do ra’an dət timpakən nʊ] Jadi tumimpak koh noh diiri tukad do raan do poring om kotimpak nopo noh dit tukad nga mingkakat ko nendeh om miagal dino dot tulun mingkakat ot topurimanan. [dƷadi tumimpak kə nə diri tʊkad də ran də pəring əm kətimpak nəpə nə dit tukad ŋa miŋkakat kə nəndə əm miagal dinə dət tʊlʊn miŋkakat ət təpʊrimanan] Nga beza nopo noh nga it haro it katambah do kasawaton nuh sabap pointimpak ko dih dit it poring wanan om gibang. [ŋa bɛza nəpə nə ŋa it harə it katambah də kasawatən nʊ sabap pointimpak kə di dit it pəriŋ wanan im gibaŋ] Jadi soira nopo noh kotimpak diiti nga dot mogilulumba tantad do sukan-sukan do sukaneka. [dƷadi səira nəpə nə kətimpak diti ŋa dət məgilʊlʊmba tantad də sʊkan sʊkan də sʊkanəka] Rampanau nopo diti nga tida semestinya dot irii noh poring ot pakaion. [ramˈpanaʊ nəpə diti ŋa tida səməstiɲa dət iri nə pəriŋ ət pakaiən] Waro it mamakai noh tomod dot it kayu dih tongobolugu dot pokuon dot hakod dot mamanau. [warə it mamakai nə təməd dət it kayu di təngəbəlʊgʊ dət pəkuan dət hakod dət mamanaʊ] Sebab iri rampanau nopo diiri nga alaid nopo kopio dot pointimpak nga kadang-kadang ko krem ot lukap sebap nga okon ko gia poinrata ri melainkan poimiring dot anam puluh darjah it pokuon dot hakod. [səbab iri ramˈpanaʊ nəpə diri ŋa alaid nəpə kopiə dət pointimpak ŋa kadaŋ kadaŋ kə krəm ət lʊkap səbap ŋa əkən kə gia pəinrata ri məlainkan pəimiriŋ dət anam pʊlʊh dardƷah it pəkʊən dət hakəd] Jadi o’ krem dih lukap . [dƷadi ə krem di lʊkap] Jadi iiri iri noh pasal rampanau. [dƷadi iri nə pasal ramˈpanaʊ]

Traditional story

 Traditional story

ScriptI : Sila perkenalkan diri anda?R : Nama saya Ayob, umur saya 65 tahun, saya tinggal di Kampung Duyoh, saya berasal dari Jakui Gunung semasa masih kecil ketika berumur 10 tahun, tetapi ibu bapa kami membawa berpindah ke Kampung Duyoh dan membuat rumah di sini kira-kira 50 tahun yang lalu.I : Ceritakan sedikit mengenai sejarah masyarakat Bidayuh di sini?R : Adat kami Dayak, pertama sekali membuat kampung, selepas itu membuat Gawai, adat nenek moyang ialah membuat kampung, memotong ayam, buat lemang menggunakan buluh yang kecil yang dinamakan purgam, masukkan beras di dalam buluh yang kecil yang dinamakan purgam tersebut.I : Ceritakan mengenai pakaian dan makanan sewaktu perayaan?R : Masyarakat Bidayuh menggunakan baju baru atau baju tradisional. Orang tua zaman dahulu selalunya menggunakan baju tradisional semasa perayaan tetapi pada zaman sekarang, masyarakat meggunakan pakaian yang baru dan lebih moden semasa perayaan. Tapi ada juga yang masih menggunakan pakaian tradisional kerana takut adat yang terdahulu semakin hilang. Tapi di kampung kami sekarang tidak ada lagi yang mengamalkan adat yang lama kerana mereka mengamalkan adat yang baru yang lebih moden pada zaman sekarang. Kami mengamalkan adat Pagan iaitu adat yang bukan kristian, bukan islam, bukan cina dan bebas, tapi mengamalkan budaya nenek moyang iaitu kepercayaan nenek moyang.I : Adakah terdapat cerita tradisional mengenai masyarakaat Bidayuh?R : Semasa masih kecil dahulu, ibu bapa kami selalu mencerikan cerita dongeng kepada kami. Tapi kami tidak mempunyai cerita dongeng seperti “Mat Jenin” dan sebagainya seperti masyarakat lain contohnya masyarakat Melayu yang mempunyai pelbagai cerita dongeng. Kisah kami ialah seperti pergi berhuma pada masa dahulu, pergi masuk hutan, itu sahaja.I : Apakah kepercayaan yang diamalkan oleh masyarakat Bidayuh?R : Contoh kepercayaan kami ialah burung, atau ular masuk rumah, contohnya kalau burung masuk ke rumah, ada gawai, ia dianggap menolak bala. Tapi sekarang sudah moden, kami kristian cuma sembahyang dan berdoa sahaja, tidak seperti zaman dahulu yang terdapat pantang selama dua tiga hari dan menggunakan barang yang pelik-pelik, kalau buat kerja gawai seperti itu, contohnya tidak boleh makan buah limau, tidak boleh makan tetipus, seperti berpantang, tidak boleh makan lempung, paku pakis, daun mbidin, dan limau kasturi atau makanan yang masam-masam.I : Adakah adat tersebut masih diamalkan pada zaman sekarang?R : Ada juga yang masih mengamalkan adat pagan tersebut.I : Apakah permainan tradisional yang terdapat dalam masyarakat Bidayuh?R : Pelepah kelapa, cara bermain ialah satu orang duduk dan satu orang lagi tarik. Yang kedua ialah main selipar iaitu bermain baling-baling selipar. Seterusnya ialah main polis iaitu bermain sambil berkejaran satu kampung.I : Masihkah permainan tersebut diamalkan pada masa sekarang?R : Sekarang tidak lagi kerana masyarakat sekarang sudah mempunyai telefon, televisyen dan sebagainya.I : Mengenai tarian masyarakat Bidayuh, adakah sama dengan masyarakat Iban?R : Tidak sama, kami mempunyai tarian yang berbeza. Pakaian kami pun berbeza. I : Ketika orang meninggal, adakah masyarakat Bidayuh mengamalkan adat berkabung?R : Ada.I : Berapa harikah adat berkabung itu diamalkan?R : Dalam tiga hari macam tu, tapi yang tuan rumah itu terpaksa ikut berkabung contohnya tidak boleh keluar untuk berkebun kira-kira dalam satu hari atau dua hari sahaja. Pada zaman dahulu mayat di buang atau di bakar, pada zaman sekarang mayat di tanam, ada tempat khas untuk orang kristian menanam mayat tersebut. I : Untuk hari gawai, ada perkara mengenai padi?R : Ada, semangat padi, bagi yang menanam padi dalam adat pagan, semangat padi, kalau orang dahulu, ambil air untuk renjis-renjis supaya ada padi. Perkara seperti ini ialah untuk mengambil semangat padi supaya tidak lari kerana padi kadang-kadang banyak, tapi kalau tidak bergawai betul-betul, kadang-kadang hasil padi itu tidak banyak.I : Waktu bilakah biasanya semangat padi tersebut dilakukan?R : Pada musim mengambil buah, macam gawai yang bulan 6 itu kan menuai, bulan 5 kan orang sudah dapat beras padi baru, jadi sudah dapat hasil semua, itulah yang digunakan untuk memberi orang makan. Kalau gawai biasanya jemput tetamu, terdapat joget-joget, kalau sekarang dah pakai live band. Tapi  kalau kampung ini, biasanya gawai dalam empat hari dua malam, biasanya hari ketiga itu mereka bagi orang makan. Yang adat pagan, biasanya akan berkumpul dirumah gawai iaitu pusat untuk bergawai. Dari segi pakaian, contohnya kalau kumang, mereka ada rantai dan tali pinggang, mereka juga ada buat pertandingan buat rantai dan tali pinggang yang paling cantik.I : Pakaian tersebut dibuat sendiri atau dibeli?R : Pada zaman dahulu pakaian tersebut dibuat sendiri, kalau zaman sekarang perlu ditempah. Dari segi pakaian ini semua, yang dahulu kan ada maksud. Yang jadi penari di rumah gawai, yang itu di ambil dari mimpi, bukan suka-suka. Penari tersebut, kalau iban dipanggil kumang, kalau bidayuh dipanggil pengina. Kalau gawai, mereka kena berkumpul dirumah gawai. Biasanya dalam kristian, mereka akan mengorbankan domba iaitu seekor babi, supaya roh-roh tidak akan mengganggu. 

Bisi sekali, siku Rusa tak berasai aus amat. Iya lalu nurun ke sebatang sungai mit laban dekangirup ai. Datai iya ba tebing anak sungai nya iya pan lalu nunduk ke pala iya deka ngirup. Enda mukai-mukai iya tepedaka siku tekuyung benung empikil ba sigi batu besai. Iya pan lalu nanya, “Hai, kaban aku tekuyung, dek pan bisi ditu ga?” “Ya, bisi mih aku ditu.” ku Tekuyung.Rusa nya meda Tekuyung nya bejalai baka orang sakit laban iya ke bejalai begadai-gadai. Rusa lalu ketawa rakah-rakah enggau naka penyaris.Nyadi tudah Tekuyung lalu nanya,”Nama utai ke diketawa nuan, kaban?” “Eh, nadai nya nama-nama kaban, semina geledi ati aku meda chara dek bejalai. Nya ke ngasuh aku ketawa, laban enti sema bisi beperang lalu dek bejalai begadai-gadai baka nya udah tentu dek nya mih ke kena tangkap.” “Hai, anang mih nuan nundi aku baka nya, kaban. Taja pan singkang nuan panjai, bedau chuba bedau temu mih.” ku saut tudah Tekuyung. “Eh, kaban, berani ga dek ney”. ku saut Rusa. Iya pan ketawa baru. “Ya mih. Taja pan aku lubah baka tu, nadai ga salah nguji, ni nemu bedau kala nguji.”Rusa berasai diuji laban ngasaika diri betubuh besai sereta bekaki panjai.“Bah,” ku Rusa, “kemaya tua ulih berengkah berumpak dih?” “Aram mih enti udah munyi nya,” ku tudah Tekuyung, “enam udah munyi nya,” ku tudah Tekuyung. “enam hari ari diatu, lalu hari ketujuh kitai betemu baru.”“Ya, ulih nadai nanggul nya,”ku saut Rusa tanda setuju.”Tang dini tua berumpak dih?”Lalu tudah Tekuyung meri tuduh penemu, “Tua berengkah belanda ari atas, tempat nuan diau, udah nya kitai nurun kitu lalu belanda datai ke bukit ti ketujuh. Lebuh udah datai din kitai lalu ngetu. Sapa entara tua datai dulu ba bukit ti ketujuh, nya mih menang.”“Ya, ulih,” ku Rusa.Nyadi lebuh semaya udah ditetapkan, seduai iya pan lalu mulai ngagai palan diri empu. Sepengudah nya tudah tekuyung lalu ngusung enam iku tekuyung ke bukai berundingka pasal pekit berumpak ke udah disemayaka enggau Rusa. Ku Tekuyung madah ngagai sida, “Keterubah iya cherita nya baka tu, bisi siku rusa nurun deka ngirup ai, tang iya tepedaka aku bejalai ngelansat laban kitai ke endang bejalai begadai-gadai. Iya lalu ketawa enggau naka  penyaris sampai kami duai besemaya sehari nya berumpak enggau pangan diri.” Ku Tekuyung nerangka ngagai bala tawing iya. “Nyadi aku mai kitai semua besedia ditu kenaka hari ti ketujuh, lalu lebuh Rusa ngangau, “Dini dek Tekuyung?” saut mih munyi tu, “Ditu aku,” Tekuyung nya berunding baka nya enggau semua tekuyung ari ke satu datai ke enam. Penyampau semua sida tekuyung ke udah besedia dulu.Lebuh datai hari ti ketujuh, seduai pan lalu betemu ba bukit baka ke udah disemayaka. Seduai pan lalu bebaris. Ku Rusa, lebuh aku niap, “Satu, dua, tiga,” seduai pan sama bela enda kakang-kakang lalu engkechit belanda nadai malik ke belakang laban takut ka diri alah. Lebuh iya datai di bukit ti kedua, Rusa pan lalu ngangau Tekuyung, “Dini dek Tekuyung?”Tekuyung ke endang besedia dia lalu nyaut, “Ditu aku,”Lebuh Rusa ninga Tekuyung udah dulu, iya pan lalu belanda laju baka peluru leka senapang. Lebuh iya udah datai ba bukit ke ketiga, keempat, kelima lalu diatu udah semak bukit ti keenam, Rusa pan berasai ikak amat. Seput iya nyau di dagu. Iya lalu ngangau baru. Tekuyung nyaut madahka diri dulu ari iya. “Apu ney,” ku Rusa, “amat laju kaban tu.” Lebuh iya nyau ngampir bukit ti ketujuh, ari jauh Rusa nya nyeru baru,” Dini dek Tekuyung?”Tekuyung ti ketujuh pan nyaut, “Ditu aku,” laban iya ke dulu ari Rusa, nama agi dih tudah Rusa enda sempat ngenataika diri ba kaki bukit nya lalu rebah luput.  (ii) ENSERA TUBU INDAI ALOI  Nyadi Apai Sali-Ali Saluli Tajung Pelikat tu endang orang ti pintar bejako, sereta landik nipu orang maioh dalam menoa nya. Taja iya pintar, tang suah agi ia saru pengawa dikereja.Nyadi sekali, agi tumu pagi, dia Enchelegit bini Apai Sali-Ali angkat berapi. Leboh iya mandok lauk dia iya nemu garam sida udah ambis, lalu nadai kena ngulai lauk agi.“Oh! Abis garam aku tu,” ko iya bejako kediri.“Nama guna engau garam?” ko Apai Sali. Endang munyi jako iya idol-idol..  “Eh! Dikena ngerami paku tubu meh.” Pia ko Enchelegit nyaut iya.“Au! Lagi meh aku nemuai minta garam.” Ko Apai SaliUdah nya iya lalu beguai-guai begari. Pasuk ka iya tibak labik; pasok ke tomekut abis rubik. Belit ke iya labong garik batik, sereta lalu tangkin iya duku tunggak tunggik.Udahnya iya lalu nurun. Nyadi rumah sida mentua iya numbas penyauh ari nya. Enda bangat berasai iya bejalai lalu datai dia. Tak enda chechamang meh iya, lalu tama kebilik. Iya lalu nudok ke diri dibilik.” Akai-rai, lelak ikak bejalai.” Ko iya. “Oh! Nama kebuah nuan bangat ngenumu nya deh Apai Duat? Nama utai dipenguai ka nuan?” ko indai Enchelegit nanya iya. “Hes! Ah! Nadai kebuah bukai, semina diasoh Enchelegit minta garam kena ngerami paku, tubu.” Ko saut Apai Sali. “Au! Apai Duat.” Pia ko saut mentua iya. Udah nya lalu ditungkus mentua iya garam ngena upih, sereta lalu disimpan iya kedalam ma Apai Sali.“Nya Apai Duat, udah aku simpan garam ba ma nuan.” Ko mentua iya. “Au, badas meh nya.” Ko iya.Udahnya iya lalu mulai ka diri. Datai iya ba tanjong madang paku, dia iya meda paku maioh bendar.Iya pan lalu ngetu. Lama iya ngenong dia. “Oh! Nya madang paku. Tentu paku nya diasoh Enchelegit digerami aku engau ngaram,” Ko iya bejako kediri. Udah nya lalu ambi iya upih garam ari ma iya, lalu gerami iya samoa madang paku ngena garam.Udah tembu iya ngerami madang paku iya lalu ngejang ke diri ari nya lalu datai ba tanjong madang Rigai. Peda iya sulur tubu munti rigai nyau baka chuit, ngenjing jerembun ba pun munti.“Bah! Nya madang tubu! Tentu tubu nya ke diasoh Enchelegit digerami aku enggau ngaram. Untong aku nemu tubu paku enda ulih ngema.” Ko iya.Iya lalu ngerami sulur tubu ngena ngaram. Enda lama udah nya garam iya pan lalu abis. “Lapa deh! Masin  paku, tubu munti udah digerami garam aku.” Ko iya.Udah nya, iya pan datai ga ba rumah sida iya empu. Hari pan nyau tengah hari, lalu diengkah ka iya ma ba tempuan bilik. Lalu beguai meh tudah Enchelegit nyerungkai upih garam. Peda iya upih garam tak puang, nadai agi utai dalam upih.“Ni garam olih nuan deh Apai Duat?” ko Enchelegit nyapa iya. “Garam ni? Nama utai ditanya ka nuan. Udah abis kena aku ngerami madang paku madang tubu dirantu jalai din tadi.” Ko iya. “Kasih-kasih deh nuan nya tambap-lap, enda nemu reti jako. Ukai nya dikena ngerami paku tubu ba rantu jalai ko aku tang dikena ngerami paku-tubu kitai ke dalam belanga, dalam periok di rumah tu.” Ko Enchelegit.“Nuan ke tambap lalu enda nemu bejako, minta ngaram dikena ngerami paku tubu ko nuan. Nya alai Samoa ngaram abis dekena aku ngerami paku tubu ti ko nuan. Dini agi bisi ngaram.” Ko saut Apai Sali. “Tubu ditanah diri masin, tubu dirumah tu tabar.” Ko indai Aloi.“Au! Tabar tubu indai Aloi.” Ko Apai Sali.Udah nya sida lalu makai enda begaram, laban samoa garam udah abis dikena Apai Sali ngerami paku tubu sebelah rantu jalai. “Amat tabar tubu indai Aloi tu,” ko Apai Sali.  

   Assalamualaikum. Selamat petang[as-salāmu ʿalaikum. səlamat pətaŋ]Nama saya Asyiqin. Saya pelajar UNIMAS. Saya dan kumpulan saya sekarang tengah conduct satu assignment under subjek Introduction to Linguistic Analysis yang mana kami sedang mengkaji satu permainan tradisi tradisional di Sarawak. Jadi kalau puan tidak keberatan, saya nak interview puanlah berkaitan dengan permainan tradisi Sarawak ini.[nama saja syikin. saja pə.la.d͡ʒa(r) UNIMAS. saja dan kumpulan saja səkaraŋ təŋah kəndəkt  ˈsɑtu əsajnmənt əndər səbdʒɛkt ɪntrədəkʃən tu linguistics ənæləsəs. iaŋ mana kami sədaŋ meŋkadʒi ˈsɑtu pərmainan t͡ʃɹʌdizi  t͡ʃɹʌdiʃənal di sarawaʔ. dʒa.di ka.lau̯ saja taʔ kəbəratan puˈɑn kəbəratan, saja nak ɪntərvju puˈɑnlah bərkaɪtan də.ŋan sarawaʔ ini]Boleh[boleh]boleh ya puan?[boleh jə puˈɑn]Boleh[boleh]Kalau macam tu kita mulakan dengan pengenalan diri puan dulu. Boleh puan kenalkan diri sendiri? Nama puan?[ka.lau̯ macam tu kita mûlakan pəŋənalan də.ŋan ˈdiri puˈɑn dulu. boleh puˈɑn ke.nalkan ˈdiri senˈdiri? Nama puˈɑn? ]Nama kamek Rahayu binti Bojet. Umurnya empat puluh satu tahun lah. Asal kamek Sarikei Sarawak. Aaa datang sitok untuk bekerja. Aaaa dah lebih kurang sepuluh tahun.[Nama kamek rahayu binti bojet. Umūrɲa əmpat puloh satu tahon lah. ˈasal kamek ˈsɑː.ɹiˈkeɪ sarawaʔ ɑːɑːɑː dataŋ zitoʔ un.tuʔ kər.dʒa. ɑːɑːɑː dah ləbih kurang səpuloh tahon. ]O okay. Boleh saya tahu academic background puan?[oʊ ˌəʊˈkeɪ. Boleh saja tahu ˌækəˈdɛmɪk ˈbæk.ɡɹaʊnd puˈɑn.]Aaaaa kamek belaja stakat tingkatan tigak. Dulu srp lah.[ɑː ɑː ɑː kamek bəla.dʒa stɑkɑːt tiŋkatæn tigaʔ. du.lu ɛs. ɑː(ɹ). piː lah.]Oo okay.Tadi puan kata puan tinggal di Sarikei betul? Okay boleh saya tau tak kat Sarikei di bahagian mane? Berikan spesifik nama tempat tu? Contoh nama kampung puan.[oʊ ˌəʊˈkeɪ. ta.ˈdi puˈɑn ˈkata puˈɑn tiŋgal di ˈsɑː.ɹiˈkeɪ bətol? ˌəʊˈkeɪ bo.leh saja tau taʔ kat ˈsɑː.ɹiˈkeɪ di bahagian manə. bərikan spəˈsɪf.ɪk nama təmpat tu? contoh nama kampoŋ pu’ an.]Aaa Sarikei dia ada banyak kampong. Kampong yang kamek tinggal ya Kampung Baru Seberang Sarikei.[ɑːɑːɑː ˈsɑː.ɹiˈkeɪ dia ada baɲaʔ kampoŋ. Kampoŋ iaŋ kamek tiŋgal ya kampoŋ baru sə bəraŋ ˈsɑː.ɹiˈkeɪ ]komuniti di situ terdiri daripada kaum mana?[ɑːɑː kəˈmjuːnɪti di ˈsi.tuː da.ri ˈpada kæːʊ̯m ma.na?]Aaa di siya ada Melayu, Melanau, Cina, Iban.[ɑːɑːɑː di zi ja ada məlaju, məlanau, tʃʌɪnə, ˈiban]Kiranya majority la? Main community.Kalau macam puan sendiri daripada kaum mana?[ki.raɲa məd͡ʒɒɹɪti la? meɪn kəˈmjuːnɪti. ka.lau̯ macam puˈɑn sənˈdiri da.ripada kæːʊ̯m ma.na?]Aaa kamek campurlah melayu melanau. Bapak melayu mak melanau. [ɑːɑːɑː kamek campurlah məlanau. bapaʔ məlaju maʔ məlanau.]Jadi ada tak apa-apa yang special berkaitan dengan setiap satu kaum tu? Contoh dari perayaan diaorang ke sambutan ke makanan ke?[dʒa.di ada taʔ apa apa iaŋ ˈspɛ.ʃəl bərkaɪtan də.ŋan sətiap satu kæːʊ̯m tu? contoh da.ri pərajaan diao.raŋ kə sambutan kə makanan kə?]Melanau mun di sarikei memang majoritinya  dah islamlah. Sebab melanau datang yang datang di sarikei menetap di sarikei biasanya aa sidaknya kerjalah. Bukan bukan penduduk asal sarikei lah. Datang dari belah mukah marudu, daro,rajang, padawai[məlanau muːn di ˈsɑː.ɹiˈkeɪ memaŋ məd͡ʒɒɹɪtiɲa dah ɪzlamlah. səbap məlanau dataŋ iaŋ dataŋ di ˈsɑː.ɹiˈkeɪ mənətap di ˈsɑː.ɹiˈkeɪ biasaɲa ɑː ɑː zidaʔɲa kərjalah. Bukan bukan pəndudoʔ asal ˈsɑː.ɹiˈkeɪ lah. Dataŋ da.ri bəlah mukah, daro, rajaŋ, padawai.]dari segi ekonomi dekat sarikei macam mana? corak pekerjaan ke?[ɑːɑːɑː da.ri səgi əˈkɑn.ə.mi dəkat ˈsɑː.ɹiˈkeɪ macam mana? t͡ʃœˈræk pəkər.dʒa kə?]Aaa biasanya memang kerja sector swasta ataupun kerajaan.[ɑːɑːɑː biasaɲa memaŋ kər.dʒa ˈsɛk.təɹ swɒsta atau̯pon kəra.d͡ʒaan.] Ouhmm okay. Contoh macam kalau puan kan kaum campur melayu dan melanau jadi bile perayaan, lebih kepada ikut budaya mana? Melayu ke melanau? Ke tak jauh beza sangat?[u. ˌəʊˈkeɪ. ɑː ɑː ɑː contoh macam ka.lau̯ ɑː ɑː ɑː puˈɑn kan? kæːʊ̯m campur məlaju dan məlanau dʒa.di bi.lə pərajaan, ləbih kəpada ikut budaja manə? məlaju kə məlanau? kə taʔ də d͡ʒaoh ˈbɛ.ze sa.ŋat?]Tak de jauh beza . Melayu melanau hari raya Puasa memang sama.[taʔ də d͡ʒaoh ˈbɛ.ze. məlaju məlanau hari raja. Puasa memaŋ sama. ]Makan pon sama lah?[makan pon sama lah?]Haah sebab aa macam kamek melanau memang melanau islam.sebab ada melanau yang belah mukah tu mungkin ada melanau yang masih Kristian ataupun tak da sik ada agama. [haah səbap ɑːɑːɑː macam kamek məlanau memaŋ məlanau ɪzlam. səbap ada məlanau iaŋ bəlah mukah tu muŋkin ada məlanau iaŋ masih ˈkristiɑn atau̯pon taʔ  dak siʔ  ada aɡama.]Kalau iban pon dah ada yang convert.[ka.lau̯ ˈiban pon dah ada iaŋ ˈkɒn.vɜːt.]Ada jugak iban yang dah convert.macam perkampungan iban yang dah convert macam kat Bintangor ada satu perkampungan iban.[ada d͡ʒuɡaʔ iaŋ dah ˈkɒn.vɜːt macam pərkampoŋan ˈiban iaŋ dah ˈkɒn.vɜːt macam kat bintaŋor ada satu pərkampoŋan ˈiban.]Ouh ada dia campur ke dengan kaum-kaum yang lain?[əʊ ada di campur kə də.ŋan kæːʊ̯m- kæːʊ̯m iaŋ lain?]Yang ya biasanya siya jabatan agama Islam sidak ada buat sidak yang buat perkampungan tu kelas ka apa. Lebih kurang macam tulah. Nang mungkin asal nenek datuk dah nak masuk Islam. Majoritilah.[iaŋ ya biasaɲa zija d͡ʒabatan aɡama izlam zidaʔ ada buat zidaʔ iaŋ buat pərkampoŋan tu kəlas ka apa. ləbih kuraŋ macam tulah. Naŋ muŋkin asal neneʔ datoʔ dah naʔ masoʔ izlam. məd͡ʒɒɹɪtilah.]Berkaitan dengan permainan tradisional ni, salah satu contoh die apa puan?[bərkaɪtan də.ŋan pərmainan t͡ʃɹʌdiʃənal ni salah satu contoh die ape puˈɑn?]Aaa salah satunya batu seremban.[ɑːɑːɑː salah satu ɲa batu sərəmban.]Batu seremban? Macam mana aaa ape corak permainan batu seremban di sarawak ni? Pengenalan dia ke? [batu sərəmban?  pəŋənalan]Mun dekat Sarawak nya ada duak jenis duak cara main. Yang satunya tujuh bijik batu. Ya yang ada lagi satu lima biji batu dan nya sik terikat dengan penggunaan batu.kadang juga boleh pakei bijik getah tapi biji getah skarang  susah nak dapat pasya ataupun benda benda yang ada bentuk macam toklah bikin berat sikit baru senang main.[muːn dəkat sarawaʔɲa ada duaʔ jənis cara main. Iaŋ satuɲa tud͡ʒoh ˈbɪjɪʔ batu.ya Iaŋ ada lagi satu lima ˈbɪjɪ batu. Dan ɲa siʔ tərikat də.ŋan pəŋgunaan batu. Kadaŋ d͡ʒuɡa boleh pakɛə ˈbɪjɪʔ ɡətah tapi ˈbɪjɪ ɡətah skaraŋ susah naʔ dapat paʃa atau̯pon bənda bənda Iaŋ ada bəntoʔ macam toʔlah biːkɪn bərat zikit baru sənaŋ main.]Permainan batu seremban ni memang dari semua lapisan lah? Budak kecik sampai besar memang main batu seremban?[pərmainan batu sərəmban ni memaŋ da.ri səmua lapisan lah? bûdaːk kə.tʃʔ  sʌmpaɪ bəsa(r) memaŋ main batu sərəmban?]Ha memang main. Biasanya masa lapang main.[ ha memaŋ main. biasaɲa masa lapaŋ main.]Boleh tunjukkan tak cara main sebab macam kami kat semenanjung kami main lima batu je. So bile kat sini ada tujuh batu. Boleh tunjukkan cara main? [bolɪh tund͡ʒoʔkan taʔ t͡ʃara main səbap macam kami kat səmənand͡ʒoŋ kami main lima batu dʒə. soʊ bi.lə kat sini adə tud͡ʒoh batu. Boleh tund͡ʒoʔkan t͡ʃara main?]Ni yang tujuh. Yang tok tujuh lah. [tabor batu] contohnya ambik satu dua dan tigalah.[ni iaŋ tud͡ʒʊhlah. Contohɲa ambɪʔ satu dua dan tigalah.]Kalau yang lima punya macam biasalah?[ka.lau̯ iaŋ lima puɲa macam biasalah.]Mun yang limak[main ] macam ni. seterusnya dua[main] ambik dua dualah macam ni. Ambik dua kan?[main] seterusnya satu dan tiga dan empat.[muːn iaŋ limaʔ macam ni. səˈtɛruʃɲa dua. ambɪʔ dua dualah macam ni. ambɪʔ duakan? səˈtɛruʃɲa? satu dan tiɡa dan əmpat.]Kalau yang tujuh tu level yang seterusnya?[ka.lau̯   tud͡ʒoh tu ˈlɛv.əl iaŋ səˈtɛruʃɲa?]Sama jugak. Lepas ambik yang tu tadi kira ni ambik markah dia lah.[ timbang batu atas tangan] macam ni lime lah.  Kalau macam ni. [demo] contoh ah  [main] double. Ni lapan.[sʌmʌ d͡ʒuɡaʔ. ləpɑːs ambɪʔ iaŋ tu ta.ˈdi ki.ra ni ambɪʔ mɑɹkah dial ah. Macam ni limə lah. ka.lau̯ macam ni. Contoh ah. Ni lapan.]Ouh kiranya dia macam darab dua? Macam main ceper kat semenanjung. Ceper macam tu lah bila die main dia timbang.[u ki.raɲa dia macam ˈdɒrɒb duə? Macam  main ceper kat səmənand͡ʒoŋ. Ceper macam tulah bi.lə diə main tiːmbaŋ.           ]So itu sajalah interview kita. Terima kasih.[soʊ ˈiːtu sa.dʒalah ˈɪntəvjuː kita. tərima kasɪh]Sama- sama.[sʌmʌ-sʌmʌ]